Nowe regulacje dla porozumień wertykalnych, czyli umów dotyczących systemów dystrybucji produktów lub usług, w tym umów franczyzowych
Na gruncie unijnego prawa dotyczącego porozumień ograniczających konkurencję w ubiegłym roku nastąpiła zmiana. Z początkiem czerwca 2022 roku weszło w życie Rozporządzenie Komisji (UE) 2022/720 w sprawie stosowania art. 101 ust. 3 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do kategorii porozumień wertykalnych i praktyk uzgodnionych. Rozporządzenie wskazywało czas na dostosowanie obowiązujących umów dystrybucyjnych do nowych przepisów do 31 maja 2023 r.
Porozumienia wertykalne to porozumienia zawierane między dwoma lub więcej przedsiębiorcami, z których każdy działa - w ramach takiego porozumienia - na różnym szczeblu obrotu, których przedmiotem są warunki zakupu, sprzedaży lub odsprzedaży towarów. W szczególności chodzi tu o porozumienia zawierane między organizatorami systemów dystrybucji i ich uczestnikami. Porozumienia wertykalne to tak naprawdę typowe porozumienia biznesowe dotyczące sposobu systemów dystrybucji, np. porozumienia dotyczące ramowej współpracy, wyłączności, zaopatrzenia, porozumienia franczyzowe czy porozumienia know-how.
Rozporządzenie unijne wyłącza z zakazu, o którym mowa w art. 101 ust. 1 TFUE, tj. zakazu porozumień ograniczających konkurencję, porozumienia wertykalne, które spełniają określone warunki. Jego celem było dostosowanie obowiązującego w tym zakresie prawa do nowej, dynamicznie zmieniającej się rzeczywistości, w tym m.in. uwzględnienie rozwoju sektora nowych technologii i e-commerce.
Rozporządzenie w sprawie porozumień wertykalnych i praktyk uzgodnionych m.in.:
· określa kategorię porozumień wertykalnych, co do których przyjęto, że zazwyczaj spełniają warunki określone w art. 101 ust. 3 TFUE;
· definiuje dostawcę usług pośrednictwa internetowego oraz określa zasady wyłączeń porozumień zawieranych pomiędzy dostawcami usług pośrednictwa internetowego;
· wprowadza wyłączenie spod zakazu zawierania porozumień antykonkurencyjnych w sytuacji, gdy porozumienie wertykalne o niewzajemnym charakterze jest zawierane pomiędzy podmiotami, nie będącymi konkurentami, przy określonym udziale w rynku;
· wprowadza wyłączenia w porozumieniach wertykalnych dotyczące praw własności intelektualnej;
· wprowadza wyłączenie do porozumień wertykalnych zawieranych między związkiem przedsiębiorstw a jego członkiem lub między takim związkiem a dostawcą przy spełnieniu określonych warunków.
Wymienione wyłączenia mają zastosowanie pod warunkiem, że udział dostawcy nie przekracza 30% rynku właściwego, na którym sprzedaje on towary lub usługi objęte porozumieniem, a udział nabywcy nie przekracza 30% rynku właściwego, na którym nabywa on produkty lub usługi objęte porozumieniem.
Jednocześnie Rozporządzenie wskazuje, że określone w nim wyłączenia nie mają zastosowania do pewnego rodzaju porozumień wertykalnych. Chodzi o tego rodzaju porozumienia, które wprowadzają ograniczenie możliwości ustalania przez nabywcę ceny sprzedaży (przy określonych warunkach), dotyczą działalności dystrybutora wyłącznego, ograniczeń w systemie dystrybucji selektywnej, ograniczeń sprzedaży czynnej i biernej.
Z dniem 31.05.2023 r. przestaje obowiązywać również polskie Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie wyłączenia niektórych rodzajów porozumień wertykalnych spod zakazu porozumień ograniczających konkurencję. W trakcie konsultacji jest już nowa jego wersja, dostosowana do brzmienia Rozporządzenia unijnego i należy spodziewać się rychłego jego wejścia w życie (projekt przewiduje wejście w życie z dniem 1.06.2023 r.). Będzie miało ono zastosowanie do porozumień zakazanych na podstawie przepisów ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, zawieranych na rynku krajowym.
Projekt określa warunki, jakie muszą być spełnione, aby porozumienia wertykalne zostały uznane za wyłączone spod zakazu, w tym m.in.:
· określa warunki wyłączenia, jakie muszą spełnić porozumienia wertykalne zawierane między związkami przedsiębiorców a ich członkami oraz między związkami przedsiębiorców a ich dostawcami;
· określa warunki wyłączenia dla porozumień wertykalnych o charakterze niewzajemnym zawierane między konkurentami - projekt przewiduje rozszerzenie zakresu stosowania wyłączenia dotyczącego podwójnej dystrybucji na hurtowników i importerów;
· wskazuje wyłączenia spod zakazu porozumień wertykalnych zawierających postanowienia, które odnoszą się do przeniesienia na nabywcę lub korzystania przez niego z praw własności intelektualnej i przemysłowej lub know-how, jeżeli postanowienia te nie stanowią podstawowego przedmiotu takich porozumień i są bezpośrednio związane z używaniem, sprzedażą lub odsprzedażą towarów objętych porozumieniem przez nabywcę lub jego klientów;
· określa wymagany udział w rynku dostawców i nabywców oraz grup kapitałowych, do których oni należą, aby można było uznać, że porozumienia wertykalne zawarte przez te podmioty podlegają wyłączeniu;
· wskazuje przypadki, kiedy porozumienia wertykalne nie podlegają wyłączeniu.
Projekt polskiego rozporządzenia nie zmienia zasad dotyczących porozumień wertykalnych, które prowadzą do ograniczenia swobody nabywcy przy określaniu ceny sprzedaży towaru lub usługi. Praktyki polegające na narzucaniu przez dostawcę ceny odsprzedaży (czy to minimalnej, czy sztywnej) są uznawane za ograniczające prawa konkurencji, co oznacza, iż nie mogą podlegać wyłączeniu.
Analogicznie, jak w Rozporządzeniu unijnym zawarto wykaz najpoważniejszych ograniczeń konkurencji (oraz wyjątków), które mają zastosowanie odpowiednio do różnych rodzajów systemów dystrybucji: dystrybucji wyłącznej, dystrybucji selektywnej i dystrybucji swobodnej, porozumień mających na celu ograniczenie terytorium, na którym dystrybutor może prowadzić aktywną lub pasywną sprzedaż towarów objętych porozumieniem wertykalnym, lub klientów, wobec których może prowadzić taką sprzedaż.
Warto zatem, aby dobry prawnik dokonał weryfikacji umów dystrybucyjnych pod kątem ich zgodności z nowymi przepisami i ewentualnie odpowiednio je dostosował do zmieniających się regulacji.
Rozporządzenie unijne wyłącza z zakazu, o którym mowa w art. 101 ust. 1 TFUE, tj. zakazu porozumień ograniczających konkurencję, porozumienia wertykalne, które spełniają określone warunki. Jego celem było dostosowanie obowiązującego w tym zakresie prawa do nowej, dynamicznie zmieniającej się rzeczywistości, w tym m.in. uwzględnienie rozwoju sektora nowych technologii i e-commerce.
Rozporządzenie w sprawie porozumień wertykalnych i praktyk uzgodnionych m.in.:
· określa kategorię porozumień wertykalnych, co do których przyjęto, że zazwyczaj spełniają warunki określone w art. 101 ust. 3 TFUE;
· definiuje dostawcę usług pośrednictwa internetowego oraz określa zasady wyłączeń porozumień zawieranych pomiędzy dostawcami usług pośrednictwa internetowego;
· wprowadza wyłączenie spod zakazu zawierania porozumień antykonkurencyjnych w sytuacji, gdy porozumienie wertykalne o niewzajemnym charakterze jest zawierane pomiędzy podmiotami, nie będącymi konkurentami, przy określonym udziale w rynku;
· wprowadza wyłączenia w porozumieniach wertykalnych dotyczące praw własności intelektualnej;
· wprowadza wyłączenie do porozumień wertykalnych zawieranych między związkiem przedsiębiorstw a jego członkiem lub między takim związkiem a dostawcą przy spełnieniu określonych warunków.
Wymienione wyłączenia mają zastosowanie pod warunkiem, że udział dostawcy nie przekracza 30% rynku właściwego, na którym sprzedaje on towary lub usługi objęte porozumieniem, a udział nabywcy nie przekracza 30% rynku właściwego, na którym nabywa on produkty lub usługi objęte porozumieniem.
Jednocześnie Rozporządzenie wskazuje, że określone w nim wyłączenia nie mają zastosowania do pewnego rodzaju porozumień wertykalnych. Chodzi o tego rodzaju porozumienia, które wprowadzają ograniczenie możliwości ustalania przez nabywcę ceny sprzedaży (przy określonych warunkach), dotyczą działalności dystrybutora wyłącznego, ograniczeń w systemie dystrybucji selektywnej, ograniczeń sprzedaży czynnej i biernej.
Z dniem 31.05.2023 r. przestaje obowiązywać również polskie Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie wyłączenia niektórych rodzajów porozumień wertykalnych spod zakazu porozumień ograniczających konkurencję. W trakcie konsultacji jest już nowa jego wersja, dostosowana do brzmienia Rozporządzenia unijnego i należy spodziewać się rychłego jego wejścia w życie (projekt przewiduje wejście w życie z dniem 1.06.2023 r.). Będzie miało ono zastosowanie do porozumień zakazanych na podstawie przepisów ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, zawieranych na rynku krajowym.
Projekt określa warunki, jakie muszą być spełnione, aby porozumienia wertykalne zostały uznane za wyłączone spod zakazu, w tym m.in.:
· określa warunki wyłączenia, jakie muszą spełnić porozumienia wertykalne zawierane między związkami przedsiębiorców a ich członkami oraz między związkami przedsiębiorców a ich dostawcami;
· określa warunki wyłączenia dla porozumień wertykalnych o charakterze niewzajemnym zawierane między konkurentami - projekt przewiduje rozszerzenie zakresu stosowania wyłączenia dotyczącego podwójnej dystrybucji na hurtowników i importerów;
· wskazuje wyłączenia spod zakazu porozumień wertykalnych zawierających postanowienia, które odnoszą się do przeniesienia na nabywcę lub korzystania przez niego z praw własności intelektualnej i przemysłowej lub know-how, jeżeli postanowienia te nie stanowią podstawowego przedmiotu takich porozumień i są bezpośrednio związane z używaniem, sprzedażą lub odsprzedażą towarów objętych porozumieniem przez nabywcę lub jego klientów;
· określa wymagany udział w rynku dostawców i nabywców oraz grup kapitałowych, do których oni należą, aby można było uznać, że porozumienia wertykalne zawarte przez te podmioty podlegają wyłączeniu;
· wskazuje przypadki, kiedy porozumienia wertykalne nie podlegają wyłączeniu.
Projekt polskiego rozporządzenia nie zmienia zasad dotyczących porozumień wertykalnych, które prowadzą do ograniczenia swobody nabywcy przy określaniu ceny sprzedaży towaru lub usługi. Praktyki polegające na narzucaniu przez dostawcę ceny odsprzedaży (czy to minimalnej, czy sztywnej) są uznawane za ograniczające prawa konkurencji, co oznacza, iż nie mogą podlegać wyłączeniu.
Analogicznie, jak w Rozporządzeniu unijnym zawarto wykaz najpoważniejszych ograniczeń konkurencji (oraz wyjątków), które mają zastosowanie odpowiednio do różnych rodzajów systemów dystrybucji: dystrybucji wyłącznej, dystrybucji selektywnej i dystrybucji swobodnej, porozumień mających na celu ograniczenie terytorium, na którym dystrybutor może prowadzić aktywną lub pasywną sprzedaż towarów objętych porozumieniem wertykalnym, lub klientów, wobec których może prowadzić taką sprzedaż.
Warto zatem, aby dobry prawnik dokonał weryfikacji umów dystrybucyjnych pod kątem ich zgodności z nowymi przepisami i ewentualnie odpowiednio je dostosował do zmieniających się regulacji.