PL
EN
Aktualności

Ustawa o ochronie sygnalistów

Obraz wygenerowany przez DALEE
Projekt ustawy o ochronie sygnalistów został przyjęty przez Radę Ministrów na początku kwietnia 2024 r. Projekt ten stanowi implementację Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii (tzw. dyrektywy o sygnalistach) do polskiego porządku prawnego. Zgodnie z dyrektywą państwa unijne zobowiązane są do przyjęcia regulacji prawnych związanych ze zgłaszaniem naruszeń, a także ochrony osób dokonujących takich zgłoszeń, czyli właśnie sygnalistów.
Ma to służyć skuteczniejszemu wykrywaniu naruszeń i egzekwowaniu prawa.
Termin na wdrożenie dyrektywy upłynął już 17 grudnia 2021 roku. Polsce grożą kary finansowe za zaistniałe opóźnienie, a Unia Europejska wszczęła już stosowne procedury w celu ich wyegzekwowania. Należy się więc spodziewać, że proces legislacyjny w polskim parlamencie przebiegnie bardzo sprawnie, albowiem rządowi zależy na zminimalizowaniu potencjalnych kar. Sama ustawa zakłada 3-miesięczne vacatio legis (za wyjątkiem zgłoszeń zewnętrznych, dla których okres tej jest dłuższy i wynosi 6 miesięcy). W związku z powyższym w ocenie ekspertów wczesną jesienią podmioty, których dotyczą nowe przepisy powinny być już w pełnej gotowości do realizacji nowych obowiązków.

A kogo dokładnie dotyczy ustawa i jakie obowiązki nakłada? Przyjrzyjmy się temu.

Sygnalista czyli kto?

Sygnalistą w rozumieniu ustawy jest osoba fizyczna, która zgłasza lub ujawnia publicznie informację o naruszeniu prawa uzyskaną w kontekście związanym z pracą. Katalog osób, które mogą stać się sygnalistami jest otwarty, a zgodnie z projektem ustawy należą do tej grupy w szczególności: pracownicy, w tym pracownicy tymczasowi, a nawet kandydaci do pracy, osoby świadczące pracę na podstawie umów cywilnoprawnych czy B2B, akcjonariusze, wspólnicy, członkowie organów, prokurenci, a także wolontariusze, stażyści i praktykanci.

Osoba fizyczna może więc stać się sygnalistą zgłaszając informację o naruszeniu uzyskaną w kontekście związanym z pracę niezależnie od tego, czy świadczy pracę w ramach stosunku pracy, czy na innej podstawie, jak również niezależnie od tego, czy dany stosunek prawny ma zostać dopiero nawiązany, istnieje czy już ustał.

Co może podlegać zgłoszeniu i w jakim trybie?

Zgłoszeniu przez sygnalistę może podlegać naruszenie prawa rozumiane jako działanie lub zaniechanie niezgodne z prawem lub mające na celu obejście prawa dotyczące m.in.:
  • prawa pracy;
  • korupcji;
  • zamówień publicznych;
  • przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu;
  • bezpieczeństwa produktów i ich zgodności z wymogami;
  • bezpieczeństwa transportu;
  • ochrony środowiska;
  • ochrony konsumentów;
  • ochrony prywatności i danych osobowych;
  • konstytucyjnych wolności i praw człowieka i obywatela.

Pełen katalog spraw, których dotyczyć może zgłoszenie lub ujawnienie został wskazany w art. 3 ustawy. Katalog ten można w ramach wewnętrznej procedury poszerzyć także o naruszenia dotyczące innych wewnętrznych regulacji lub standardów etycznych obowiązujących w danej organizacji, które wprowadzono na podstawie przepisów powszechnie obowiązującego prawa i które pozostają z nim zgodne.

Ustawa przewiduje 3 tryby dokonywania zgłoszeń: wewnętrzny – wewnątrz organizacji, zewnętrzny – do wskazanych organów publicznych oraz ujawnienie publiczne - podanie informacji o naruszeniu do wiadomości publicznej. Na ten moment projekt ustawy nie przewiduje żadnej kolejności zgłoszeń, wybór trybu należy więc do sygnalisty.

Kto ma obowiązek wdrożenia systemu zgłoszeń wewnętrznych?

Przepisy ustawy o ochronie sygnalistów w zakresie dotyczącym całego systemu zgłoszeń wewnętrznych mają dotyczyć podmiotów publicznych i prywatnych, na rzecz których pracę zarobkową świadczy co najmniej 50 osób. Stan zatrudnienia powinien być ustalany każdorazowo na dzień 1 stycznia lub 1 lipca danego roku.
Do liczby 50 osób wykonujących pracę zarobkową na rzecz podmiotu prawnego wlicza się zarówno pracowników świadczących pracę na postawie stosunku pracy (w przeliczeniu na pełne etaty) jak i osoby świadczące pracę za wynagrodzeniem na innej podstawie, tj. np. zleceniobiorców czy osoby współpracujące na zasadzie B2B.
Ilościowy próg zatrudnienia nie ma zastosowania do podmiotu prawnego wykonującego działalność w zakresie usług, produktów i rynków finansowych oraz przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, bezpieczeństwa transportu i ochrony środowiska.

Z obowiązku posiadania systemu zgłoszeń wewnętrznych zwolnione zostały jednostki organizacyjne gminy lub powiatu liczące mniej niż 10 000 mieszkańców.

Nic nie stoi na przeszkodzie, aby na zasadzie dobrowolności system przyjmowania zgłoszeń wewnętrznych wdrożyły także inne podmioty prawne, na które ustawa nie nakłada takiego obowiązku.

Co należy w organizacji przygotować?

Przede wszystkim cały proces trzeba dobrze przemyśleć i dostosować do kultury danej organizacji, aby był skuteczny i funkcjonalny. Wdrażając go należy mieć na uwadze, aby stanowił on zachętę do dokonywania zgłoszeń wewnętrznych – zawsze to lepiej wychwycić problem zanim zrobią to organy publiczne i nałożą karę lub ucierpi reputacja organizacji na skutek ujawnienia publicznego.

Co zatem trzeba zrobić?
  • przygotować odpowiednie kanały zgłaszania naruszeń dostosowane do organizacji,
  • opracować procedurę dokonywania zgłoszeń przez sygnalistów oraz skonsultować ją ze związkami zawodowymi lub przedstawicielami pracowników, a następnie podać do wiadomości osób wykonujących pracę,
  • wyznaczyć osoby lub jednostkę organizacyjną odpowiedzialną za przyjmowanie i obsługę zgłoszeń oraz realizację działań następczych oraz osoby te przeszkolić,
  • prowadzić rejestr zgłoszeń wewnętrznych,
  • zapewnić sygnalistom rzeczywistą ochronę.

Kiedy i przed czym chronieni są sygnaliści?

Sygnalista podlega ochronie tylko w przypadku, gdy miał uzasadnione podstawy sądzić, że informacja będąca przedmiotem zgłoszenia lub ujawnienia publicznego jest prawdziwa w momencie dokonywania zgłoszenia lub ujawnienia i że stanowi informację o naruszeniu prawa.
Sygnalista nie musi nic udowadniać dokonując zgłoszenia, jednak musi opierać się o dostateczne, obiektywne przesłanki uzasadniające podejrzenie zaistnienia naruszenia prawa.
Ustawa nie zapewnia jednak ochrony dla osoby, która dokonuje bezpodstawnego zgłoszenia licząc na to, że zgłoszenie zabezpieczy ją przed zwolnieniem z pracy.

Sygnalista objęty jest ochroną od chwili dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego.

Ustawa dodatkowo ochroną obejmuje osobę pomagającą sygnaliście w dokonaniu zgłoszenia (np. współpracownika) oraz osobę powiązaną z sygnalistą (np. członek rodziny), a także osobę prawną lub jednostkę organizacyjną powiązaną z sygnalistą (np. spółka będąca dostawcą, której członek zarządu dokonał zgłoszenia).

Niedopuszczalnymi działaniami odwetowymi w stosunku do pracowników są m.in.:
  • wypowiedzenie lub rozwiązanie stosunku pracy bez wypowiedzenia, nieprzedłużenie umowy, odmowa nawiązania stosunku pracy lub zawarcia kolejnej umowy,
  • obniżenie wynagrodzenia lub degradacja,
  • pominięcie przy awansie lub przy przyznawaniu świadczeń pozapłacowych czy przy typowaniu do szkoleń podnoszących kwalifikacje,
  • odebranie części obowiązków lub zawieszenie w ich wykonywaniu,
  • mobbing, dyskryminacja,
  • nakładanie kar porządkowych.

Powyższe przykłady mają odpowiednie zastosowanie do osób świadczących pracę lub usługi na innej podstawie niż stosunek pracy.

Ustawa zakazuje nie tylko stosowania ww. środków, ale także groźby lub próby ich zastosowania wobec osób podlegających ochronie.

W przypadku dopuszczenia się ww. działań odwetowych wobec sygnalisty lub innej osoby, której ustawa przyznaje ochronę w związku z dokonanym zgłoszeniem lub ujawnieniem naruszenia, osoba taka może domagać się odszkodowania w wysokości nie niższej niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w poprzednim roku, ogłaszane przez GUS do celów emerytalnych. W 2023 r. wyniosło ono 7.155,48 zł.

Dokonanie zgłoszenia lub ujawnienia publicznego nie może stanowić też podstawy odpowiedzialności sygnalisty, w tym odpowiedzialności dyscyplinarnej lub odpowiedzialności za szkodę z tytułu naruszenia praw innych osób lub obowiązków określonych w przepisach prawa (np. z tytułu zniesławienia, naruszenia dóbr osobistych, praw autorskich, przepisów o ochronie danych osobowych oraz obowiązku zachowania tajemnicy, w tym tajemnicy przedsiębiorstwa), pod warunkiem że sygnalista miał uzasadnione podstawy sądzić, że zgłoszenie lub ujawnienie publiczne jest niezbędne do ujawnienia naruszenia prawa zgodnie z ustawą.
Ochrona sygnalisty dotyczy także zapewnienia poufności jego danych osobowych. Mogą być ona ujawnione wyłącznie za jego zgodą.
Za naruszenie przepisów ustawy przewidziana jest odpowiedzialność karna, w tym m.in. w przypadku braku ustanowienia procedury zgłoszeń wewnętrznych lub ustanowienia jej z istotnym naruszeniem wymogów ustawowych odpowiedzialność ponosi osoba odpowiedzialna w organizacji za ustanowienie takiej procedury. Taki czyn stanowi wykroczenie zagrożone karą grzywny.
Zachęcam do zapoznania się z innymi artykułami dotyczącymi:

Prawa gospodarczego:

Prawa pracy:


2024-04-12 12:54 Prawo pracy Prawo gospodarcze